Bozoktan Yozgata Köy Ve Köylüler 1529-1844

1950li yillarda sehirlesmenin hizlanmasiyla büyük sehirlere göcenler, kurduklari köy dernekleri vasitasiyla köy ve köylüleriyleiliskilerini sürdürmektedir. Buralarda cesitli vesilelerle bir araya gelen insanlarin ortak konularindan biri de hic süphesiz dogupbüyüdükleri ve ayrilmak zorunda kaldiklari köylerinin tarihidir. Bu sohbetlerde anlatilanlarin pek cogu tarihi hakikate uymayanrivayetlere dayanir. Bu yüzden benim yillar önce Yozgatin bir köyü olan Cokradana dair tarihi kaynaklara dayanarak yazdigim BozokSancaginda Köylerin Tesekkülüne Dair Bir Örnek Cokradan Köyü 2012 isimli makalem köylülerin bazilarinca rivayetlere uymadigigerekcesiyle elestirilmisti. Buna karsilik Cokradanin tarihiyle ilgili bu makalemi gören dernek baskanlari ve ilgililerden bazilari kendiköylerinin tarihine dair bilgiler istedi. Yogunlugum nedeniyle bütün isteklere cevap vermem mümkün olmadi. Ancak zamanla günümüzYozgatini da icine alan Bozok sancagindaki Türkmenlerle ilgili XVI. Yüzyilda Bozok Türkmenleri 2015 isimli kitabim ve OsmanliAnadolusunda Bir Iskan Hikayesi Bozok Sancaginda Asiretler, Köylüler ve Celaller 16-19. Yüzyillar 2019 isimli makalemsirasinda bölge tarihiyle daha fazla ilgilenmeye basladim. Bu sürecte bölgenin yaklasik 300-350 yillik bir dilimindeki yerlesme ve nüfusözelliklerini aydinlatacak öneme sahip olan 1529, 1542, 1556 ve 1576 tarihli tahrir, 1642 tarihli avariz, 1831 tarihli nüfus ve 1844 tarihlitemettuat defterlerinin bazi kisimlarini yeni yaziya aktardim.Bu kaynaklardan hareketle Bozok sancaginin nüfus ve iskan yapisiyla ilgili gelismeleri 1529-1576, 1576-1642 ve 1642-1831tarihleri arasinda olmak üzere üc dönem halinde incelemek mümkündür. Bu üc dönemde karsilasilan manzara özetle söyledir 1529-1542 tarihlerinde tespit edilen nüfusun tamamina yakini konar-göcer olup bu sirada Bozok sancaginda sakinlerinin cogunlugunugayrimüslimlerin olusturdugu sadece 9 köy mevcuttur. Gayrimüslimler haricindeki nüfusun tamamina yakini gecici iskan mahalleri olanyaylak, kislak ve mezralarinda yasamaktadir. 1556 tarihine gelindiginde gecici iskan mahalleri olan yaylak, kislak ve mezralar köyolarak kaydedilmis, dolayisiyla köy sayisi 716ya cikmistir. 1529-1542 tarihlerinde 22.607 nefer olan nüfus ise 1556 senesinde 25.145eyükselmistir. 1576 tarihinde köy sayisi azalarak 716dan 638e gerilemis, buna karsilik nüfus iki misli artarak 25.145 neferden 44.900aulasmistir. 1576 tarihinde 638 olan köy sayisi, Budaközü kazasi ve buraya bagli 58 köyün Bozoka baglanmasina ragmen, 1642tarihinde 559a nüfus ise 44.9 neferden 4.990a gerilemistir. Köy sayisi ve nüfustaki bu degiskenlik devam etmis, 1642 tarihinde 559olan köy sayisi 1831de 733e nüfus ise 4.99 neferden 52 civarina yükselmistir. 1831deki bu degisimde Zile kazasina bagliKarahisar-i Behramsah nahiyesinin ve nahiyeye bagli 83 köyün Bozoka baglanmasi etkilidir. Yunus Kocun tespitiyle söylemekgerekirse; 16 yüzyilin sonlarinda kalabalik bir nüfusa sahip olan bölge ayni yüzyilin sonlarina dogru tenhalasmis, fakat devletin aldigitedbirler dogrultusunda 19 yüzyilin baslarinda tekrar eski günlerindeki canliliga kavusmustur.Iste bu calismanin ilk bölümünde 1529-1844 tarihleri arasinda yasanan bu gelismeler ikinci bölümündeyse günümüz Yozgatinabagli köyler üzerinde durulmustur. Ilk bölümdeki degerlendirmeler her ne kadar Bozok sancaginin geneli üzerinden yapilmis olsa daikinci bölümde Bozoka bagli bütün köylerden ziyade günümüz Yozgatina bagli köyler hakkinda bilgi verilmistir. Dolayisiyla vaktiyleBozok sancagina bagli olan Corumun Alaca ve Sungurlu, Kayserinin Felahiye, Sivasin Gemerek ve Sarkisla ilcelerine bagli köyleregerekmedikce deginilmemistir. Fakat Tokat sancaginin Zile kazasi gibi yerlere bagli olup da sonradan özellikle Aydincik, Cekerek veKadisehri gibi ilcelere baglanan köyler üzerinde durulmustur. Bölgede ayni ismi tasiyan köylerin fazla olmasi, idari yapinin ve köyisimlerinin sik sik degismesi gibi sebepler yüzünden tarihi belgelerde tespit edilen köylerden bazilarinin günümüzde hangi ilceye baglioldugu tam olarak tespit edilememistir. Bu yüzden ayni ismi tasiyan köylere dair bilgiler her birinde tekrar edilmistir. 1860li yillardaKafkas göcmenlerinin yerlestirildigi yirmi civarindaki köyle yine yaklasik yetmis civarindaki köye dair bilgilere isimlerinin degismesi,sonradan kurulmalari, Yozgata sonradan baglanmalari gibi sebeplerden dolayi ulasilamamistir. Fakat bunlarin önemli bir kisminin1850lerden sonraki gelismeler sonucunda kuruldugu söylenebilir.Hem kaynaklarin hem de bölgedeki köy sayisinin fazlaligi yüzünden bahsi gecen defterlerde köylerle ilgili bütün bilgilerikullanamasam da köy isimlerinin verilis sebebi, anlami, köylerin ne zaman ve kimler tarafindan kuruldugu, köylerde yasayan asiretler,yerlesikler ve göcmenlerin yani sira köylerin 1556-1844 tarihleri arasindaki nüfuslarina dair bilgiler verilmistir. Tahrir, avariz, nüfus vetemettuat defterlerinin daha detayli bir sekilde kullanilmasiyla tek tek ele alinan köylere dair ayrintili calismalar yapilabilir. Hem köylerhakkinda detayli bilgilerin elde edilmesi hem de istikrarsiz bir iskan tarihine sahip olan bölgenin iskan tarihinin detayli bir sekilde ortayakonulabilmesi icin en azindan tarihci ve cografyacilardan olusan bir ekibin saha calismasi yapmasi gerekmektedir.